De illusie van ons vermogen om 'de waarheid te doorzien'. Ware objectiviteit begint juist bij het inzicht hoe subjectief je eigen waarneming is.

Het is iets wat vrijwel iedereen standaard van zichzelf roept: dat als iemand veel mensenkennis heeft en de waarheid goed doorziet 'dat zij het wel zijn' en dat ze binnen mum van tijd doorzien of iemand deugt en liegt of niet. Ze hoeven maar naar iemand te kijken en ze doorzien de waarheid zogenaamd al meteen.

Mijn levenservaring is, ironisch genoeg, juist het omgekeerde, namelijk dat ware mensenkennis (en een waar goed vermogen om de waarheid te doorzien) juist begint bij het besef hoe subjectief je eigen waarnemingsvermogen is. Juist dan pas word je (langzaam) objectiever: juist wanneer je jezelf eraan blijft herinneren hoe subjectief je eigen inschattingsvermogen kan zijn.

Mensen hebben echter een tegenovergestelde indruk van objectiviteit lijkt het. Hoe stelliger mensen zijn in hun overtuiging (zonder kritische overpeinzing) des te objectiever ze zich (ironisch genoeg) voelen terwijl ware objectiviteit juist bestaat uit kritisch naar je eigen inschattingen kijken.

Mensen zeggen ook altijd ´dat als ze iemand ontmoeten iemand al meteen doorzien´ terwijl ware mensenkennis juist is dat je vaak pas op termijn ontdekt hoe iemand écht is. En zelfs dan weet je nog steeds niks zeker, omdat je nooit in iemands hoofd kunt kijken! Conclusies trekken op basis van eerste indrukken getuigd juist niet van levenservaring en mensenkennis! Mensen met ware mensenkennis beseffen juist dat afwachten/dit ontdekken het verstandigste is i.p.v meteen concluderen.

Mensen roepen ook altijd van zichzelf 'dat ze hun oordeel baseren op overduidelijk bewijs' maar dat is juist het ding: als mens zien we onze eigen (subjectieve) aannames altijd automatisch aan voor 'overduidelijk bewijs'. Onbewust laten we ons wel degelijk leiden door eigen foutieve aannames, subjectieve inschattingen, onderbuikgevoelens en de toevallig ontstaande beeldvorming.

Dit gaat zelfs dermate automatisch dat je als mens helemaal niet in staat bent tot ware objectiviteit.

Omdat we als mens onbewust alleen opmerken wat onze eigen emotie of (al bestaande-)overtuiging kan bevestigen en over het hoofd zien wat het tegenspreekt. In werkelijkheid zijn onze meningen helemaal geen objectieve waarheidsvinding, maar je eigen subjectieve emoties/aannames/overtuigingen.

We laten ons onbewust onontkoombaar leiden door emoties en juist dat verblind je objectiviteit vaak juist! We hebben echt geen benul hoe erg we ons daarin vaak vergissen.

Een goed voorbeeld (van hoe overtuigd mensen zijn de objectieve waarheid te doorzien, terwijl ze het helemaal fout zien) blijkt uit (de algemene opvatting over vriendjespolitiek op het) Songfestival.

Elk jaar word weer geroepen dat je zonder vriendjespolitiek nergens komt. Ik ben deze mythe echter eens feitelijk (zeer uitgebreid) gaan uitzoeken (door onderzoekend naar de uitslag en puntentelling te kijken, dus wie op wie stemde en welke invloed dit had) en er bleek helemaal niks van te kloppen!

Zelfs nog met onze 11e plek, scoorden we nog steeds hoger dan 42 landen, waarvan 80% van alle Oost-EU landen! En zelfs toen een Oostblok land wél won, was dit helemaal niet enkel te danken aan punten uit het Oostblok. Neem Oekraïne, die won in 2016. Zogenaamd door vriendjes politiek, riep men. Er blijkt geen hol van te kloppen! Met alléén de punten uit de Oostbloklanden was Oekraïne slechts 19e geworden i.p.v 1e! Dat neemt niet weg dat er óók buurlanden zijn die aan vriendjespolitiek doen, maar 12 punten aan elkaar geven heeft geen invloed wanneer er (velen) honderden punten nodig zijn om hoog te scoren.

Er klopte feitelijk gewoon helemaal niks van deze mythe. Echt gewoon complete onzin!

Wat hieruit blijkt is dat dingen die met enorme stelligheid worden geroepen (en zelfs wanneer iets maatschappelijk word gezien als zogenaamde 'algemeen bekende waarheid') het feitelijk soms gewoon totale onzin is.

Dat heel veel mensen iets overeenkomend inschatten, wil nog niet zeggen dat het ook echt feitelijk zo is. (Net zoals het natuurlijk kan voorkomen dat er vaak wél een kern van waarheid in kan zitten als heel veel mensen iets denken.)

Soms zijn er dus zelfs gewoon aantoonbare feiten waaruit blijkt dat het niet klopt, maar alsnog geloven mensen er heilig in. Omdat mensen helemaal niet daadwerkelijk onderzoekend naar de feiten kijken, maar we ons laten leiden door gevoelssentimenten.

Dit betrof echter 'maar het Songfestival' maar zo redeneren en concluderen wij mensen continu. Bij maatschappelijke kwesties, in onze levens, qua opvattingen etc.

Als mens hebben we altijd de (totaal misplaatste zelf overschattende) neiging om te denken 'dat ons gevoel (of intuïtie) het bij het juiste eind heeft'. Het welbekende "Ik voel het gewoon!" verschijnsel. Terwijl emoties en onvrede je juist vatbaar maken voor subjectiviteit. Zoals dit onderzoek al terecht opmerkt:

"Toelichting resultaten, Jeroen Kester – Onderzoeker Ipsos Nederland “De resultaten laten zien dat mensen feiten in emotioneel geladen kwesties vaak overschatten. We leiden aan wat sociale wetenschappers ‘emotional innumeracy’ noemen. Hoe emotioneler het standpunt, hoe groter de kans op mispercepties." (Je zou dus kunnen redeneren dat, hoe minder emotioneel invested je bent met iets, des te objectiever je bent, maar dat is ook naïef, omdat ook pure rationele inschatting subjectief kan zijn én het is bovendien zo dat emotionele afstand anderzijds juist voor een vorm van ongevoeligheid kan zorgen, waardoor net zo goed het risico kan ontstaan dat je té makkelijk over iets kan denken.)

De gedachte dat je objectief bent getuigd, ironisch genoeg, juist van een ongekende zelfoverschatting (en onwetendheid vooral) van je eigen (onbewuste subjectieve) denk-en-inschatting-vermogen. Ik zou zeggen, denk ter voorbeeld eens aan iemand waarmee je het pertinent oneens bent (waarvan je helemaal overtuigd bent dat de ander het faliekant mis heeft) die mensen denken óók van zichzelf 'objectief' te zijn (en zeer goed te zijn in het inschatten van de waarheid) iedereen denkt dit van zichzelf.

Objectief nadenken bestaat niet. Feitelijk nadenken wel. Maar dat is juist het ding, we zien onze eigen overtuigingen juist heel snel aan voor feiten!

Ik heb mezelf mijn hele leven als lelijk ervaren terwijl ik mezelf nu én vroeger wél als respectievelijk knap ervaar. Dus hoe objectief is je gevoelsleven?

Mensen pretenderen weliswaar ´hoe vaak ze de waarheid al goed hebben doorzien´ maar ons geheugen is hierin sowieso al selectief, want we halen altijd natuurlijk alleen voorbeelden aan waarbij we iets goed inschatte, maar de (vaak véél meer!) voorbeelden waarin we het faliekant mis hadden, herinneren (of benoemen!) we ons voor het gemak niet.

Een goed voorbeeld is ook hoe multi-interpretabel dingen soms zijn, toch interpreteert iedereen het anders. Als iemand (bijv) nooit grote bedragen uitgeeft, kun je het interpreteren als 'Dat iemand zuinig is' of juist als 'Dat iemand gierig is'. Als iemand verslaafd is (of zelfmoord pleegt) kan dat geïnterpreteerd worden als 'Dat iemand egoïstisch is' terwijl het evengoed geïnterpreteerd kan worden als 'Dat iemand het lijden niet meer aankon'. Het is soms maar net hoe je het zelf WIL zien of hoeveel empathie jijzelf hebt.

Eerlijk is eerlijk: als ik er objectief naar kijk dan moet ik vaststellen dat ik (in het inschatten van dingen, emoties die je hebt, etc) het bijvoorbeeld best vaak (echt gigantisch) fout heb gehad, terwijl ik er stellig van overtuigd was. Juist dat heeft me ook bewuster gemaakt dat hoe je iets inschat één grote illusie kan zijn. En hoe vaak dingen niet kunnen zijn wat ze lijken. Ik begin steeds meer te denken dat hoe ik iets inschat en mijn vermogen om de waarheid te doorzien vaker een illusie was dan ik dacht.

Mensen ervaren (het fout hebben gehad) als pijnlijk, omdat ze zich dan voor schut voelen staan, terwijl tot het inzicht komen 'Ik had het gigantisch mis' juist alleen maar goed kan zijn voor je waarheidsvinding.

Het is juist een mooie waardevolle leer les. Juist dan word je langzaam objectiever.

Het aller ergste is dat we er als mens niet van leren. De geschiedenis heeft al talloze keren uitgewezen dat dingen niet altijd zijn wat ze lijken (en mensen flink ernaast zitten) maar desondanks zie je dat het er niet voor heeft gezorgd dat mensen voorzichtiger zijn geworden met hun geroeptoeter.

De aller wijste levenshouding is dan ook eigenlijk het besef 'Dat je het gewoonweg niet weet'.